Süt Sığırlarında Meme Sağlığı ve Mastitis (Meme İltihabı)

Meme sağlığı, süt sığırlarında maksimum süt verimi ve kaliteli süt elde edilmesinde hayati öneme sahiptir. Mastitis, yüksek verimli süt sığırlarında besleme ve çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkan ve ciddi ekonomik kayıplara yol açan bir meme hastalığıdır. 

MASTİTİSE NEDEN OLAN FAKTÖRLER

Negatif Enerji Dengesi: 

Kuru dönemdeki veya laktasyonun başlangıcındaki süt sığırlarında Negatif Enerji Dengesine bağlı ortaya çıkan Ketosiz sorunu, bağışıklık sisteminin bozulmasına neden olmaktadır. Bağışıklık direnci düşük olan hayvanların memeleri, dış ortamdan (altlık, toprak, sağım başlığı aracılığıyla) meme içerisine girerek enfeksiyon yapan bakterilere karşı savunmasız hale gelir. Bu tür hayvanlarda meme sağlığı bozulur ve mastitis şekillenir. 

Vitamin ve Mineral Yetersizliği: 

Antioksidan etkiye sahip E vitamini ve selenyum, bakteriyel enfeksiyon nedeniyle memelerde görülen oksidatif stresi azaltarak mastitis oluşumunu engeller. E vitamini ve/ya selenyumca fakir yemlerle beslenen süt sığırlarında bağışıklık direncinin azalması sonucu hastalık yapan bakteriler memelerde çoğalarak mastitise neden olabilirler. 

Süt sığırları ile yapılan bazı çalışmalarda, mastitise maruz kalan süt sığırlarının, düşük düzeyde plazma kalsiyum (süt humması-hipokalsemi) bakır, çinko, C veya A vitaminine sahip oldukları belirlenmiştir. Bu vitaminler ve mineraller, meme dokusunu korumak veya bağışıklık sistemini desteklemek suretiyle meme sağlığına katkıda bulunmaktadır. 

Yetersiz Yetiştirme Koşulları:

Süt sığırlarının barındırıldığı ortamlarda yaşayan ve hastalıklara neden olan çok sayıda bakteri türü bulunmaktadır. Bu bakterilerin bazıları (E. coli, S. uberis), özellikle sağımdan sonra açık kalan meme başlarından içeri girerek enfeksiyona neden olmaktadır. Bu nedenle, barınaklardaki temizlik ve hijyen kurallarına azami ölçüde uyulması hayati önem arz etmektedir. 

MASTİTİSTEN KORUNMA YOLLARI

• Gebeliğin hemen öncesinde ve laktasyonun ilk döneminde, süt sığırlarının ketosize maruz kalmamasına özen gösterilmelidir. Bu nedenle, hayvanların vücut kondüsyonuna dikkat edilmeli (3,5 civarında), kuru dönemde aşırı yağlanma (4 ve üzeri) veya erken laktasyonda aşırı kilo kaybına (günden 1 kilodan fazla) izin verilmemelidir. 
• Ketosiz riskini azaltmak amacıyla, kuru dönem veya laktasyonun başlangıcında olan süt sığırlarının ihtiyaç duyduğu enerji, protein, vitamin (E, A ve C vitaminleri) ve mineraller (kalsiyum, bakır, çinko), yeterli ve dengeli bir rasyonla hayvanlara sağlamalıdır.
• Barınakların kuru, aydınlık ve havadar olmasına özen gösterilmelidir. Çünkü hastalık yapan mikroplar nemli, kirli ve loş ortamlarda rahatlıkla çoğalmaktadır.  
• Hayvanların altına temiz ve kuru altlık serilmeli, dışkı ve idrar nedeniyle ıslanan altlık düzenli olarak yenisi ile değiştirilmelidir. Ahırların kalabalık olmamasına dikkat edilmelidir. 
• Hastalık yapan bakteriler dışkı, altlık veya çamur içerisinde aylarca hayatta kalabilmekte ve hayvanların memelerine bulaşabilmektedir. Bu nedenle hayvanların gezdiği alanlarda dışkı veya su birikmesine müsaade edilmemeli, çamur oluşumunu engelleyici (drenaj) önlemler alınmalıdır. 
• Buzağılama bölmeleri temiz ve kuru olmalıdır.
• Sağım durakları, sağım ekipmanları ve süt bidonları temiz ve hijyenik olmalıdır. Sağım yapan kişiler temizlik ve hijyen kurallarına azami olarak dikkat etmelidir. Sağımda kullanılan eldivenler sağımlar arasında dezenfekte edilmelidir.
• Memeler elle ve gözle muayene edilerek şişlik, sertlik, ateş, kırmızılık ve ağrı olup olmadığına bakılmalıdır. Sağılan sütün sulu bir yapıya sahip olmadığı yanında irin, pıhtı veya tanecikler içerip içermediği incelenmelidir. 
• Meme başındaki süt, meme başının en az 3 kez elle sıyrılmasıyla bir kap içerisine veya beton üzerine akıtılmalı, ilk çıkan sütün bu şekilde muayenesiyle meme sağlığı kontrolü gerçekleştirilmelidir. 
• Hayvanların meme başları anti-bakteriyel madde içeren solüsyon içerisine daldırılarak meme başının dezenfeksiyonu yapılmalıdır.
• Dezenfeksiyon solüsyonuna daldırılan meme başları en az 30 saniye sonra temiz- tek kullanımlık havlular ile kurutularak sağım başlıkları takılmalıdır. Sağımdan sonra meme başları tekrar aynı solüsyona daldırılarak sağım sonrası dezenfeksiyon işlemi tamamlanmalıdır. Bakterilerin bir hayvandan başka bir hayvana bulaşmaması için sağım başlıkları sağımlar arasında dezenfekte edilmelidir. 
• Meme içerisinde biriken süt basıncına bağlı meme başlarında meydana gelen açılmayı ve bakteri bulaşmasını önlemek amacıyla 30-35 kg süt veren sığırlar günde 2 kez yerine 3 kez sağılmalıdır.  
• Sağımı biten hayvanlara, bir süre ayakta kalmalarını sağlayabilmek amacıyla bir miktar kuru ot verilebilir. 
• Mastitis şüphesi olan hayvanların sütlerinde bakteri ve somatik hücre sayımı yapılmalı, mastitis teşhisi konanlarda hemen tedavi süreci başlatılmalıdır.
• Mastitise neden olan bazı bakteriler (E. coli) için geliştirilen aşılar önleyici olarak kullanımı tavsiye edilmektedir. Ancak bu aşılar mastitis yapan tüm bakterilere karşı bağışıklık sağlamamaktadır. 
• Kuru dönemdeki hayvanların meme başlarının koruyucu bantlarla kaplanarak bakterilere karşı önlem alınması mümkündür.
• Kuru dönem başlangıcında önlem amaçlı antibiyotik kullanımı önerilmektedir.