Buzağılarda İşkembe (Rumen) Gelişimi ve Sütten Kesim
Büyükbaş hayvancılıkta başarılı ve karlı bir üretimin önemli aşamalarından birisi işkembe (rumen) gelişimi ve buna bağlı gerçekleşen buzağının sütten kesilmesi olayıdır. Süte dayanan bir beslemeden, kesif ve kaba yeme dayalı bir beslemeye geçilebilmesi her şeyden önce işkembenin gelişimine bağlıdır. İşkembenin yeterince sindirime hazır hale getirilememesi hem buzağının büyüme ve gelişiminin yavaşlamasına hem de besleme stresi nedeniyle hastalanmasına yol açabilmektedir.
İşkembe, doğumda küçük ve gelişmemiş olduğundan buzağı tarafından içilen süt doğrudan şirdene geçerek sindirilmektedir. Buzağının çevresi (annenin memesi, altlık ve su) ile olan teması sonucu mikroorganizmalar işkembeye ulaşarak burada yerleşirler. Buzağının tüketmeye başladığı kaba ve kesif yemlerin mikroorganizmalar tarafından sindirimi, hem mikroorganizmaların çoğalmasını hem de işkembenin hızlı gelişimini sağlar. Süt ile birlikte tüketilen kesif yemler, kaba yemlere oranla daha hızlı işkembe gelişimine yol açarak buzağıların daha erken sütten kesilmelerini ve daha hızlı gelişmelerini sağlarlar (Şekil 1 ve 2).
Şekil 1. Sadece sütle (solda) veya süt+kesif yemle (sağda) beslenen buzağı işkembesi (Kaynak: https://extension.psu.edu/photos-of-rumen-development)
Şekil 2. Süt+kaba yemle (solda) veya süt+kaba yem+kesif yemle (sağda) beslenen buzağı işkembesi
(Kaynak: https://extension.psu.edu/photos-of-rumen-development)
Etkili İşkembe Gelişimi ve Başarılı Sütten Kesim İçin Öneriler
- Erken sütten kesimin amaçlandığı dönemlerde (sütün para ettiği), yeterli işkembe gelişimine ulaşmak amacıyla buzağılar 2 haftalık yaştan itibaren buzağı başlangıç yemi tüketimine teşvik edilmelidir. Günlük en az 800-900 gram yem tüketimi garanti altına alınmış ise buzağılar 5 veya 6 haftalık yaşta sütten kesilebilirler.
- Hızlı büyüyen ve yüksek miktarda süt tüketen buzağıların sütten kesilmeleri durumunda, sütten kesim sonrası yüksek miktarda kesif yem (nişasta) tüketimine bağlı ishal vakalarının görülmesi muhtemeldir, bu nedenle sütten kesimin 12 ile 14 gün öncesinden itibaren tüketilen süt miktarının kademeli olarak azaltılması ve buzağıların aniden sütten kesilmeleri daha uygun olacaktır.
- Sütten kesim şoku stresini azalmak amacıyla buzağıların ilk 4 haftada günde en az 250 gram kesif yem, devamındaki 2 haftada en az 500 gram kesif yem, sütten kesimden önceki ardışık 3 gün boyunca da günde en az 800-900 gram kesif yem tükettiklerinden emin olunmalıdır.
- Buzağı başlangıç yemleri işkembe gelişiminde oldukça önemlidir. Tahıl ağırlıklı hazırlanan (en az %18 ham protein) ve buzağılar tarafından sevilerek tüketilen yemler tercih edilmelidir. Başlangıç yeminin pelet, flake veya ezme formunda verilmesi işkembenin daha hızlı gelişmesine ve yem tüketiminin artmasına neden olmaktadır.
- Fazla miktarda kesif yem tüketimine bağlı olarak işkembe içerisinde oluşabilecek metabolik sorunları (asidoz ve şişme) önlemek ve işkembenin fiziksel olarak gelişmesine (kaslanması) yardımcı olmak amacıyla ince kıyılmış kaliteli kuru otların (kuru çayır veya yonca otu) buzağı başlangıç yemlerine %5-10 oranında katılması faydalı olacaktır.
- Buzağı başlangıç yeminin kirlenmesine veya bayatlamasına izin verilmemelidir. İçme suyu her zaman taze ve temiz olarak hayvanların önlerinde bulundurulmalıdır.
- Buzağıların dışkı ile bulaşık altlık yemelerini önlemek amacıyla altlık düzenli olarak yenisi ile değiştirilmelidir.
- İshal vakaları takip edilerek ishale neden olan faktörler (besleme, mikrobik) hemen tespit edilmeli ve gerekli önlemler ivedilikle alınmalıdır.